Historische hoogtepunten van grafische verwerking


Statistische kaarten


 
Fraaie staaltjes van grafische vormgeving zijn van oudsher te vinden in de cartografie. Thematische kaarten zijn al vrij oud. De oudst bekende geologische kaart met daarop de verspreiding van grondsoorten en mineralen is van 1755. De eerste die dergelijke kaarten gebruikte om economische gegevens weer te geven was de Duitse professor A.W.F. Crome. Hij publiceerde in 1782 de Producten-Karte von Europa, een ware statistische atlas. Maar zijn werk bleef tamelijk onbekend.

Fletcher: ignorance in England and Wales
Klik op het plaatje om de kaart te zien

In 1819 publiceerde Pierre Charles Dupin (1784-1873) een kaart van Frankrijk waarop met verschillende grijstinten de verspreiding van het analfabetisme was weergegeven, de carte de la France éclairée et de la France obscure. Deze kaart maakte grote indruk op zijn tijdgenoten en is vele malen herdrukt.
In Engeland maakte John Fletcher in 1834 net zo'n soort kaart waarmee hij de distribution of ignorance in Engeland en Wales aangaf (zie de kaart links).
In Frankrijk pasten Balbi en Guerry later dezelfde techniek toe om het aantal misdrijven per departement weer te geven (zie de kaart rechts).
Misdrijven per departement
Klik op het plaatje om de kaart te zien
Een nadeel van dergelijke kaarten is dat het aantal verschillende kleuren of grijstinten in de praktijk beperkt is. Een alternatief zijn de zgn. reliëfkaarten. Kaarten met daarop "niveaukrommen", lijnen die punten verbinden die dezelfde waarden aannemen op een bepaalde variabele, worden veel gebruikt in de meteorologie; denk maar aan de bekende weerkaarten met daarop de isobaren - lijnen die punten van dezelfde luchtdruk verbinden.

Cruquius' kaart

Hoogtelijnen komen al voor op 17e eeuwse Hollandse kaarten ten behoeve van de berekening van het verval van rivieren en kanalen. In 1701 had Edmond Halley al een wereldkaart met isogonen (lijnen van gelijke magnetische declinatie) gemaakt. Cruquius gebruikte als eerste niveaukrommen om punten van gelijke diepte met elkaar te verbinden op een kaart van de monding van de Merwede uit 1730 (zie hiernaast).
Vauthier: bevolkingsdichtheid Parijs, 1874
Klik op het plaatje om de kaart te zien
In Frankrijk werd de methode vanaf ongeveer 1840 toegepast door de ingenieur Léon Lalanne, op wie we elders wat dieper ingaan. Lalanne meende dat met deze techniek ook bijv. sociale statistische gegevens zouden kunnen worden weergegeven, maar hij bracht dat niet in praktijk.
Pas in 1874 maakte L.L. Vauthier een kaart volgens de methode die door Lalanne was voorgesteld. Op deze kaart (zie hiernaast) is de bevolkingsdichtheid in de stad Parijs af te lezen (aantal inwoners per hectare). Vauthier tekende nog een hele serie van dergelijke kaarten, maar zijn methode vond weinig navolging. De belangrijkste reden daarvoor is dat de gegevens waarop dit soort kaarten is gebaseerd meestal niet voor ieder punt bekend zijn, maar alleen berekend worden voor grotere territoriale eenheden (wijken, gemeente, provincies, e.d.)
kaart met sectordiagrammen
Klik op het plaatje om de kaart te zien
In de tweede helft van de 19e eeuw kwam m.n. in Frankrijk de productie van grafieken en kaarten tot grote bloei. De makers waren vrijwel zonder uitzondering ingenieurs. In navolging van Minard combineerden zij kaarten met andere vormen van grafische representatie. In het voorbeeld hiernaast is op een kaart van Frankrijk in ieder district een klein sectordiagram geplaatst om de districten in bepaalde opzichten met elkaar te kunnen vergelijken.
Een paar jaar geleden verscheen een bijzonder interessant boek over de ontwikkeling van de statistische cartografie in Frankrijk in de vorige eeuw (zie Palsky 1996).
Snow: cholera in Londen
Klik op het plaatje om de kaart te zien

Klik hier om een
vergroot detail van de kaart te zien

Hoe nuttig een grafische analyse kan zijn wordt geïllustreerd door de kaart die Dr. John Snow in 1854 maakte van de sterfgevallen als gevolg van cholera in het centrum van Londen (zie hiernaast).
Op de kaart zijn de sterfgevallen met rondjes aangegeven en de plaats van waterpompen met kruisjes. Snow ontwierp deze kaart om zijn stelling kracht bij te zetten dat het water uit de pomp in Broad Street de boosdoener was. Hij gebruikte de grafiek om het stadsbestuur van zijn gelijk te overtuigen. Op zijn aandringen werd de zwengel van de pomp verwijderd, waarna er snel een einde kwam aan een epidemie die al 500 slachtoffers had geëist. (Een uitgebreide analyse van de kaart van Snow is te vinden in Tufte 1997, p. 27-37).

Snow was overigens zeker niet de eerste die dergelijke kaarten maakte. Al in 1833 maakte de arts C. Hellis een kaart van de verspreiding van choleragevallen in Rouan.


 

Terug  vorige bladzijde volgende bladzijde Volgende

 
inhoud | inleiding | prille begin | Lambert | Playfair | Quetelet | Nightingale | Minard | kaarten | Lalanne | 'golden age' | pictogrammen | onderwijs | links | literatuur | index


Historische hoogtepunten van grafische verwerking -  © NIEUWE WISKRANT - maart 1999

voor het laatst bijgewerkt op: 3 juni 1999