Historische hoogtepunten van grafische verwerking: het begin

Historische hoogtepunten van grafische verwerking

Het prille begin

	De techniek van het weergeven, in verkleinde vorm, van de bekende omgeving is al duizenden jaren oud - er is een kleitablet gevonden met een kaart van het noorden van Mesopotamië erop dat uit ca. 3800 v. Chr. dateert - en werd in de loop van de tijd steeds verder geperfectioneerd. Bij een kaart corresponderen de beide dimensies van de afbeelding met de dimensies waarin je je beweegt. Het duurde millennia voor de stap werd gezet die dimensies door andere variabelen te vervangen; dat lag blijkbaar niet voor de hand.
	Het weergeven van de *tijd* als een doorlopende lijn is een idee waarvan het ontstaan in de nevelen van de geschiedenis is gehuld. In zijn Physica vergeleek Aristoteles de tijd met een rechte lijn. Een ander voorbeeld is de geschreven muzieknotatie. Het notenschrift zoals wij dat nu kennen heeft zijn oorsprong in de Middeleeuwen en is te beschouwen als grafische weergave van een tijdreeks.
Klik op het plaatje om de grafiek te zien	Het oudst bekende voorbeeld van een grafiek, met op de horizontale as de tijd, komt uit een manuscript uit de tiende of elfde eeuw dat aan het einde van de vorige eeuw werd teruggevonden. Het is een soort diagram dat de bewegingen van de planeten (Venus, Mercurius, etc.) aangeeft t.o.v. de Dierenriem (zie Funkhouser 1936). Om het tekenen te vergemakkelijken heeft de tekenaar de horizontale as in 30 en de verticale as in 12 stukjes verdeeld, waardoor een soort ruitjespapier is ontstaan. Het zou nog tot ongeveer 1850 duren voordat het gebruik van grafiekenpapier min of meer gemeengoed werd.
Klik op het plaatje om een bladzijde uit Oresme's Tractatus de latitudinibus formarum te zien	Nikolaas van Oresme (1323-1382) beschreef in de 14e eeuw hoe veranderlijke grootheden kunnen worden weergegeven d.m.v. lijnstukken en hoe, door de opeenvolgende waarden als strookjes naast elkaar te leggen, de verschillende soorten verandering grafisch kunnen worden weergegeven.
	De Egyptische landmeters maakten al gebruik van coördinaten, maar toen Descartes had laten zien hoe krommen in algebraïsche vergelijkingen kunnen worden omgezet, en - aan het einde van de 17e eeuw - het functiebegrip was ontwikkeld, konden grafieken gebruikt worden voor het weergeven van (theoretische) functies.
Klik op het plaatje om de grafiek te zien	Een vroeg voorbeeld van het gebruik van grafieken vinden we in brieven die Christiaan Huygens (1629-1695) in 1669 schreef aan zijn broer Lodewijk over een theoretisch verband dat John Graunt enkele jaren eerder meende te hebben vastgesteld. Graunt stelde, op grond van empirische sterftetabellen, dat er van iedere 100 nieuw geborenen na 6 jaar nog 64 overleven, na 16 jaar nog 40, enz. Christiaan maakte van de getallen van Graunt de grafiek die hiernaast is afgebeeld en gebruikte deze o.m. om er zijn berekeningen over de levensverwachting op verschillende leeftijden mee te illustreren.
Klik op het plaatje om de grafiek te zien	In de tweede helft van de 17e eeuw raakten de thermometer en de barometer min of meer ingeburgerd in de wetenschappelijke wereld. In een artikel uit 1686 schreef Edmond Halley (1656-1742) over waarnemingen die waren gedaan met een kwikbarometer op verschillende hoogten. Hij legde uit dat de waarnemingen konden worden geïnterpreteerd als punten op een hyperbool en hoe daarmee het verband tussen luchtdruk en hoogteverschil kon worden gegeneraliseerd. Halley's grafiek (zie hiernaast) was geen grafische weergave van observaties, maar een theoretisch hulpmiddel.
	Het gebruik van de grafische methode bleef beperkt tot enkele geïsoleerde gevallen. De vele meteorologische observaties uit die tijd werden vastgelegd in tabellen. Zelfs toen er, in de 18e eeuw, instrumenten waren die de metingen automatisch grafisch registreerden, zoals de "weerklok" van Christopher Wren (1632-1723), werden deze grafieken eerst in tabellen "vertaald" alvorens de resultaten werden geanalyseerd.